گیاه هوم یا افدرا
گیاه افدرا یا هوم باستانی
هوم یا هئومه اسطوره‌ای است در ایران یاستان که از دو نمود آسمانی و زمینی برخوردار است. هوم آسمانی فرزند ذکور اورمزد و تجلی مادی آن گیاهی درمان‌گر است که با دشمنان اهریمنی مبارزه می‌کند. همتای هندی هوم سومه است که حالت ایزدی-گیاهی دارد در برخی منابع زردشتی همچون بندهشن و منابع متاخر در دورهٔ اسلامی مثل شاهنامه فردوسی از هوم نام برده شده‌است. فشردن آئینی هوم را به عنوان یک قربانی غیر خونین به شمارآورده‌اند. اهوم آئینی نمادی از هوم سپید است که در ته دریای فراخکرد می‌روید. این گیاه را درگیتی با گیاهی تحت عنوان افدرا که در کوه‌ها رشد می‌کند یکی می‌دانند.
هوم (هومَه) چیزی بیش از یک گیاه یا نوشابه است، یک ایزد است. برایش قربانی می‌کردند و بخش‌های معینی از خون قربانی به آن تخصیص داده می‌شد. از آنجا که ایزد است، در اثر فشردن کشته می‌شود، برهماها همین را دربارهٔ سومَه می‌گویند. hi somo ghanati va enam etad tad abhisunvanti devo «سومَه خداست؛ با فشردنش کشته می‌شود.» (Satapatha 3.9,:4,17) بنابراین، قربانی کردن هومه، قربانی کردنِ یک ایزدِ در حال مرگ برای ایزدی دیگر است. علاوه بر آن، پس از خیرات، موبد و مؤمن قربانی را به سلامتیِ زندگیِ بی پایان و رستاخیز می‌نوشند. این مفهوم از نظر «زونر»، شباهت فوق‌العاده‌ای با مراسم عشاء ربانی کاتولیک‌ها دارد. زونر نشان داده‌است که هومه از اهورامزدا به عنوان پدر (یشت ۴۰۱۱) یاد می‌کند. باری به نظر اغراق‌آمیز می‌رسد که هومَه «پسر خداوند باشد، و خود را به پدر آسمانی، پیشکش کند.»
ریشه‌شناسی این واژه حاکی از آن است که این گیاه ماده‌ای بوده‌است که آن را می‌فشرده‌اند یا می‌کوبیده‌اند. چیستی هوم [هئومه] یکی از بحث انگیزترین موضوع‌ها در پژوهش‌های ایران‌شناسی به‌شمار می‌رود. بیش از یکصد گیاه پیشنهاد شده‌است، از جمله اِفِدرا، انواع انگور، شاهدانه، ریواس، هارمالین و جنسینگ
موبدانِ عهدِ ساسانی بر این باور بودند که این گیاه انسان‌های پاک را می‌تواند به جهان دیگری رهنمون شود، چنان‌که می‌گویند کرتیر موبد بلندپایه زرتشتی با نوشیدن این نوشابه به دیدار جهان پس از مرگ رفت اما در کتیبه‌های کرتیر هیچ اشاره‌ای به نام هوم نشده‌است. به علت ارتباط آن با مکاشفات، برخی می‌انگارند که شاید این نوشابه را از گیاه شاهدانه به دست می‌آورده‌اند. تا کنون بطورِ یقین هوم با یکی از گیاه‌های معروف در علمِ گیاهشناسی مطابق داده نشده‌است. در پاره هفتم کتاب دینکرد آمده‌است که دو مرغ شاخه هوم را - که امشاسپندان، فروهر زرتشت را در آن جا داده بودند - از کوه اسنوند برداشتند و آن را بر آشیانه خود نهادند. آن شاخه بر بالای درخت با آن پیوند خورد و همیشه سبز بود.بنابراین شاید بتوان هوم اولیه را در گیاهان همیشه سبزی که بر روی درختان بلند می‌روییدند (دارواش) جست. اما به نظر می‌رسد در طول تاریخ و با مهاجرت هندو ایرانیان از زیستگاه سرد نخستین به سرزمین‌های گرم، گیاهان مختلفی به عنوان هوم استفاده شدند چنان‌که تعداد نامزدان شمرده شده هوم به بیش از ۳۰ می‌رسد. یکی از این نامزدان چنان‌که در منابع دارویی کهن چین ثبت شده، در آغاز سده دوم پیش از میلاد با نام شاهدانه ایرانی یا hu-ma از مرزهای شرقی ایران (فرغانه) وارد قلمرو چین شد و به دلیل آن که از فراورده‌های آن به عنوان غذا و دارو و کود و سوخت (روغن) و الیاف استفاده می‌شد خیلی زود گسترش یافت و رفاه و ثروت را برای مردمان غرب چین در پی داشت. این دانه کنجد (Sesame) بود. از نظر تاریخی این دوره زمانی با تلاش سکاهای شمال سرزمین پارت برای کوچ به جنوب که با مقاومت اشکانیان روبه رو شد مطابق است. در نتیجه شکست در برابر اشکانیان، سکاها به ناگزیر با دور زدن سرزمین پارت‌ها سرانجام خود را به سرزمینی رساندند که از آن پس به نام ایشان سیستان نام گرفت. این سکاها احتمالاً همان سکاهای «هئومه ورگا» هستند که داریوش از آنان به HAUMAVARGA نام می‌برد (کتیبه DNa) و محصول روغن کنجد آنان اهمیتی برابر روغن نهنگ در قرن ۱۸ یا نفت در زمان حاضر داشت
هوم در دنیای مینوی ایزد است و در گیتی گیاه است و درمان بخش است. هوم آسمانی، پسر اهورا مزدا است. فشردن این گیاه (کوبیدن در هاون برای به دست آوردن شیره گیاه) نوعی قربانی غیر خونین است. قربانی شدن او موجب شکست شر است. او ایزدی است که در مراسم قربانی، قربانی می‌شود تا مردم به زندگی برسند. امروزه گیاهی را که زرتشتیان در مراسم هوم افشری به کار می‌برند، گونه‌ای از گیاه افدرا تشخیص داده‌اند که بنمایه دارویی به نام افدرین از آن گرفته می‌شود.
واسن نشان داده‌است در پشت سومهٔ هندیان و هوم ایرانیان افشرهٔ نوعی غاریقون نیمه سمی خشک شده و خیسانده به نام قارچ مگس (Amanita muscaria) نهفته‌است. هنوز تا زمان ما شمن‌های سیبری از این نوشابه برای سفر به جهان دیگر استفاده می‌کنند. چون این نوشیدنی تنها ماده سُکرآوری است که حتی در ادرار نیز به صورت مؤثر باقی می‌ماند، معتادان به نوشابهٔ هوم برای رسیدن به نشئگی از نوشیدن ادرار کسانی که این نوشابه را خورده‌اند هم رویگردان نبودند و این کار را هشت نه بار تکرار می‌کردند. با توجه به این واقعیت به ناگهان رویگردانی زرتشت از ادرار می‌مفهوم پیدا می‌کند.
تاریخچه هوم
در زمان حیات زرتشت کرپن‌ها در مراسم دینی خود برای رسیدن به حالت خلسه از هوم و همچنین یک مادهٔ بیهوش‌کننده دودزا که گویا همان شاهدانه باشد، استفاده می‌کردند. هرودوت نقل می‌کند که در مراسم سکاها تخم‌های شاهدانه را روی سنگ‌های سرخ‌شده می‌اندازند. این سنگ‌ها دود می‌کنند و بخاری از آن‌ها برمی‌خیزد به اندازه‌ای شدید است که هیچ گرمابهٔ عرق‌آوری را با آن نمی‌توان سنجید. سکاها از این گرمابهٔ عرق‌آور خوششان می‌آید و غریو فریاد شادی برمی‌دارند. با بهره‌گیری از مایه‌های فراوان مردم‌شناسی نشان داده شده‌است که شاهدانه را برای این بکار می‌بردند که حالت خلسه را با فریادهای خلسه‌ای مربوط، پدیدآورند. اینجا یادآوری لازم است که حشیش یا منگ گونه‌ای شاهدانه‌است.
آئین هوم بی‌گمان از آئین مهرپرستی گرفته شده‌است. هوم همان سومهٔ هندی‌هاست و یک آشامیدنی آریایی باستانی برای بی‌مرگی است. شیرهٔ مستی‌آوری، که از گیاهی که اکنون باز شناختنی نیست، گرفته می‌شد. گیاهی که امروزه در آئین هوم به کار می‌رود، بدل و جانشین آن است. مراسم قربانی کردن گاو و نوشیدن هوم همراه با جشن‌های پرخرج و باشکوهی بود، این مراسم بدون آنکه به طبقات ثروتمند لطمه‌ای بزند، طبقات کشاورز و چوپان را ضعیف و فقیر می‌کرد و ظاهراً به همین سبب در نزد زرتشت با نظر قبول نگریسته نمی‌شد. اما پس از مرگ زرتشت بار دیگر هوم که موضوع نفرت شدید زرتشت بود به دین او راه یافت و پاکی و تقدس خود را بازیافت. در سراسر اوستا بجز گات‌ها، این گیاه و فشردن آن و ایزد نگهبان آن ستوده شده‌است. البته چنین نبوده‌است که پیروان او خواست و آرزوی زرتشت را به فراموشی سپرده و به او بی‌وفا شده‌باشند. هنگامیکه هوم‌یشت سروده شد، مردم سرودهای زرتشت در گات‌ها را درمی‌یافتند و می‌دانستند که آن سرودها چه دربردارد. این نیندیشیدنی‌است که مردم پروا کرده و آگاهانه به دگرگونی آئینی دست زده‌باشند که به یقین می‌دانستند که آن دگرگونی‌ها با خواست زرتشت که به روشن‌ترین سخنان بازگو شده‌است، ناسازگاری دارد. پس جز این چیزی نمی‌ماند که زرتشت خود آئین هئومه را با بینش‌های دینی خود سازگار کرده‌است، زیرا این نکته را باید در نظر داشت که آئین کهن هئومه در دین زرتشتی تا ژرفترین زمینه‌اش دگرگون شده‌است. کشتار گاو و جشن کشتن گاو برای همیشه از میان رفته‌است. در عمل نیز پارسیان همیشه شیرهٔ گیاه تخمیرنشده بکار می‌برند نه آشامیدنی مستی‌آور و سنت بکار بردن مسکرات در آیین دینی هم از میان رفته‌است. با اینهمه از شواهد تقریباً روشن است که خلسه تا اندازه‌ای به شیوهٔ کهن خود در دین مزدیسنا دیده می‌شده‌است ولی در خدمت پیشوایان دینی‌ای بوده‌است که وظایف خاصی را برعهده داشتند. برای مثال از دورهٔ ساسانی در شرح مقدمات سفر آسمان و دوزخ ارداویراف از نوشیدن سه جام باده و شاهدانهٔ ویشتاسپی (فشردهٔ شاهدانه) سخن رفته‌است.
همتای هندی هوم
سومه همتای هندی هوم است. وی یکی از شخصیت‌های اصلی آئین‌های ودایی است که هم خدا وهم گیاه است. شیوهٔ استعمال گیاه سومه همچون هوم است که در شیرهٔ کوبیده شدهٔ آن از صافی پشمی عبور داده‌شده و در خم‌هایی که‌دران شیر و آب است می‌ریزند این مایع زردرنگ ذکر شده که اشعهٔ خورشیید وبارش باران ارتباط دارد. سومه سرور رودها وباذل باروری است گیاه سومه خاصیت شفابخشی دارد که در کوه‌ها روییده ونیروی جنگنده‌ای داشته که در صورت نوشیده‌شدن نوشابهٔ آئینی توسط یک موبد بدان نیروی نابودی دشمنانش را می‌دهد جلول آسمانی سومه بر فراز همهٔ جهان‌ها ذکر شده‌است
اِفِدرا یا افدرا سینیکا (به لاتین: Ephedra sinica) نام گیاهی‌است که کاربرد امروزیش بیشتر در طب سنتی چین است. این گیاه وابسته به سرده ریش بز است. احتمال می‌رود که این گیاه همان هوم مورد استفاده در آیین‌های دینی هندوایرانیان بوده‌باشد. از دید زبان‌شناسی هم احتمال قوی می‌رود که این افدرا همان هوم باستانی باشد، زیرا در برخی زبان‌های ایرانی هنوز بدین گیاه هوم یا چیزی نزدیک بدان می‌گویند و زبان‌های هندی ناحیهٔ نورستان افدرا را سوم یا سومه می‌خوانند.
اثرات درمانی افدرا
گیاه افدرا برای مدت بیش از 2 هزار سال در سرزمین های شرقی آسیا برای درمان بسیاری از بیماری ها استفاده شده است. گیاه افدرا دارای اثرات ضد التهابی و ضد آرتریت می باشد و برای درمان برونشیت، آسم، سرماخوردگی، آنفلوانزا، سردرد، سرفه، تب بالا، ادم، بیماری های مفصلی و استخوانی و … به فراوانی مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر افدرین این گیاه سرشار از تانین می باشد که اثرات محافظت کننده در نارسایی کلیوی دارد.
افدرا و لاغری موضعی
امروزه افدرا در مکمل های لاغری به طور گسترده استفاده می شود. اگر روزانه 500 کالری کمتر از حالت عادی مصرف کنید و از گیاه افدرا هم استفاده کنید، افدرین موجود در گیاه افدرا کمک می کند تا هفته ای نیم کیلوگرم وزن کم کنید. مطالعات نشان می دهد که این گیاه کمک می کند تا چربی های ناحیه شکم راحت تر سوزانده شود.
کاهش اشتها با کمک افدرا
ماده شیمیایی افدرین که در گیاه افدرا موجود می باشد بر سیستم اعصاب مرکزی موثر است و مراکز سرکوبگر اشتها را در مغز فعال می کند. در نتیجه با مصرف این گیاه، اشتهای شما محدود می شود و به شما کمک می کند تا احساس گرسنگی کمتری داشته باشید. ممکن است شما در فاصله ناهار تا شام نیازی به مصرف میان وعده نکنید و در این مدت گرسنه نشوید و نهایتا کنترل بیشتری بر زمان های صرف غذایتان خواهید داشت.
افدرا یک چربی سوز طبیعی
افدرین و سودوافدرین موجود در برگ های این گیاه، منجر به افزایش متابولیسم بدن و فعالیت قلب و مغز می شوند. در نتیجه سطح انرژی بدن افزایش می یابد. همه این ها به علت اثرات گرمازایی ناشی از افدرین می باشد. این گرمازایی منجر به افزایش تجزیه چربیهای ذخیره شده و افزایش مصرف انرژی در بدن می شود.
افدرین و نور افدرین موجود در گیاه افدرا وقتی در جریان خون آزاد می شود انتقال خون و اکسیژن را به سلول ها تسریع می کند و گلوکز و لیپید بیشتری را برای تبدیل شدن به انرژی جابه جا می کند. در نتیجه افدرا به عنوان یک چربی سوز طبیعی معرفی می شود.
ترکیبات حاوی افدرا برای لاغری
به منظور کاهش وزن لازم است تا مصرف مواد غذایی توسط افراد کاهش یابد و بدن انرژی بیشتری را بسوزاند. اگر ترکیب جادویی وجود داشته باشد تا هر دوی این اهداف را با هم تامین کند، به منظور لاغری کاربرد وسیعی خواهد داشت. افدرا گیاهی است که هر دوی این اهداف را با هم تامین می کند. البته در بسیاری از مکمل ها از ترکیبات دیگری در کنار افدرا استفاده می شود تا اثر آن را تکمیل و تشدید نماید. در بسیاری از مکمل های لاغری از افدرا در کنار کافئین یا جینسنگ استفاده می شود.
مطالعات حیوانی نشان می دهد مصرف افدرا و کافئین در کنار هم باعث کاهش اشتها و تحریک متابولیسم چربی ها و گرمازایی می شود و ترکیب این دو ماده به نسبت وقتی که هر یک از آن ها به تنهایی مصرف شوند، اثرات بیشتری خواهد داشت و اگر در دوز مشخصی مصرف شود اثرات جانبی و علائم نامطلوب کاهش می یابد.
چگونه از افدرا استفاده کنیم؟
اگر از گیاه افدرا استفاده می کنید، از یکی از منابع حاوی کافئین مانند قهوه در کنار آن استفاده نمایید و همچنین در صورت مصرف افدرا از آب زیادی استفاده کنید تا مواد خطرزای موجود در گیاه هرچه زودتر از بدن خارج شود. لازم به ذکر است، 88 درصد آن بعد از 4 ساعت و 97 درصد آن بعد از 48 ساعت از طریق ادرار از بدن خارج می شوند. در ضمن از افدرا در هنگام شب استفاده نکنید، زیرا این گیاه به خواب رفتن را مشکل می سازد و ممکن است مشکلات خواب یا بی خوابی برایتان به همراه داشته باشد.
اثرات جانبی افدرا
تا قبل از سال 2005 افدرا یک ماده قانونی و مجاز به حساب می آمد؛ اما بعد از تحقیقات متعدد و گزارشهای مختلف مبنی بر عوارض خطرناک این گیاه، دو ماده افدرا و افدرین به عنوان مواد خطرناک شناسایی شدند و توسط سازمان غذا و داروی آمریکا ممنوع گردیدند؛ و اکنون بسیاری از شرکت های خارجی در ترکیب مکمل های لاغری خود از این گیاه استفاده نمی کنند.
چند مورد از عوارض این گیاه در زیر آمده است:
1 عوارض ناشی از افزایش سطح انرژی در بدن مانند اضطراب، افزایش تعریق، گرگرفتگی، اختلالات خواب و بی خوابی.
2 اختلالات عصبی مانند جنون، رعشه، برافروختگی، خارشک، خستگی و سردرد.
3 اختلال در سیستم گردش خون مانند افزایش فشارخون و احتمال سکته از دیگر عوارض این گیاه است.
4 اختلال در ژن ها: تحقیقات آزمایشگاهی نشان می دهد افدرا ممکن است فعالیت تیروزیناز و ملانین را کاهش دهد. چون افدرا بر بیان ژن تیروزیناز موثر است.
5 سایر عوارض مانند اسهال، آلرژی، افزایش دفع ادرار و …
